Je opent een apparaat dat kuren vertoont en ziet het meteen. Stof, plakkerige fluxresten en misschien zelfs wat corrosie rond connectoren. Je vraagt je af of je de printplaat veilig kunt schoonmaken en wat daar precies voor nodig is. In dit artikel neem ik je stap voor stap mee langs veilige methoden die ik zelf in de werkplaats gebruik. Je leert wanneer alleen afblazen volstaat, wanneer een grondige wasbeurt de betere keuze is en hoe je na het reinigen betrouwbaar test. Ook deel ik valkuilen, pro tips en alternatieven zoals ultrasoon reinigen, zodat je met vertrouwen aan de slag kunt.
Vuil op een printplaat lijkt vaak onschuldig, maar stof, fluxresten en vochtgevoelige afzettingen kunnen op termijn lekkagepaden vormen en storingen veroorzaken. Bij apparaten in vochtige of stoffige omgevingen, na reparaties met harshoudende soldeer, bij waterschade of na batterijlekkage is reinigen geen luxe, maar preventief onderhoud. Een schone print vergemakkelijkt bovendien inspectie, meten en succesvol her-solderen.
Haal altijd de spanning eraf en ontkoppel accu’s en netvoedingen. Ontlaad voedingselco’s waar nodig en werk antistatisch met een ESD polsband en geleidende mat. Verwijder losse stof eerst droog, ga daarna pas nat reinigen. Test pas weer wanneer de print volledig droog is. Neem foto’s vooraf, zodat je connectoren en kabels correct terugplaatst.
Gebruik bij voorkeur materialen die specifiek geschikt zijn voor elektronica. Denk aan isopropylalcohol van 90 tot 99 procent, gedemineraliseerd of gedeïoniseerd water, een milde pH neutrale afwasoplossing, ESD veilige zachte borsteltjes en niet pluizende doekjes. Voor hardnekkige flux kies je een dedicated flux remover. Perslucht in een spuitbus is handig, mits je kortstondig en rechtop sprayt om extreme afkoeling te voorkomen.
Begin met een zachte kwast en korte stoten perslucht. Werk van het midden naar de randen, zodat je vuil niet onder SMD componenten blaast. Vervuiling tussen fijne pennen van IC’s verwijder je door met een licht bevochtigd kwastje in de lengterichting van de pennen te vegen. Zie je daarna nog plakkerige plekken of aanslag, ga dan door met een natte reiniging.
Demontage. Koppel stekkers los en verwijder onderdelen die niet nat mogen worden, zoals bepaalde luidsprekertjes, trimmers, sommige relais of ingegoten transformatoren. Scherm stickers en papieren labels af als je ze wilt behouden.
Voorwas. Meng een kleine hoeveelheid milde afwasoplossing in lauw gedemineraliseerd water. Borstel de print voorzichtig, zonder te duwen op kwetsbare onderdelen. Richt je op plakkerige flux en vette aanslag.
Grondig spoelen. Spoel rijkelijk met gedemineraliseerd water om alle resten weg te voeren. Vermijd kraanwater, want mineralen kunnen na droging sporen nalaten.
Alcoholverdringing. Bevochtig de print royaal met isopropylalcohol. De alcohol verdringt achtergebleven water en verdampt snel, waardoor drogen veel korter duurt en er minder vlekken blijven.
Drogen. Blaas voorzichtig met schone lucht en laat de print op kamertemperatuur drogen. Versnel desnoods met lauwe lucht van een afstand. Vermijd hoge temperatuur. Afhankelijk van de dichtheid van het bord is 12 tot 48 uur een veilige marge.
Inspectie en herstel. Controleer onder goed licht of met een loep op loperige flux, tin whiskers, losgeraakte componenten of corrosie rond pennen en vias. Verwijder resten en her-solder waar nodig.
Voor sterk geoxideerde solderingen kan licht nasolderen wonderen doen. Hergebruik hierbij verse flux en reinig de plek opnieuw voor een betrouwbaar resultaat.
Bruinrode roest op stalen pootjes of behuizingen is vooral cosmetisch, maar kan op termijn wel contactproblemen geven. Tik losse roest weg met een glasvezelpen of gum en tin pootjes zo nodig opnieuw in. Groene koperoxide op sporen en pads duidt op langdurige vochtbelasting. Reinig eerst nat zoals hierboven, verwijder daarna voorzichtig het oxide en bescherm de plek met een dun laagje soldeer of een geschikte coating.
Bij lekkage van alkalinebatterijen reageer je best lokaal en beheerst. Neutraliseer de witte korrelige resten met een beetje verdunde azijn op een wattenstaafje, dep direct droog en spoel daarna rijkelijk met gedemineraliseerd water. Bij zuurlekkage van loodaccu’s gebruik je juist een beetje natriumbicarbonaat oplossing, opnieuw gevolgd door royaal spoelen en alcoholverdringing. Het sleutelwoord is spaarzaam neutraliseren en royaal naspoelen.
Niet alle flux is even onschuldig. No clean varianten laten soms toch plakkerige films achter, zeker na herwerken. Een specifieke flux remover of isopropylalcohol met een ESD veilige borstel werkt doorgaans prima. Werk in kleine zones en veeg achteraf met een niet pluizend doekje. Herhaal tot de print streeploos opdroogt.
Ultrasoon reinigen kan razendsnel veel vervuiling verwijderen, maar is niet voor elke print geschikt. Vermijd het bij onderdelen die water vasthouden of mechanisch gevoelig zijn, zoals open relais, bepaalde potmeters, schakelaars en ingegoten componenten. Gebruik een PCB veilige vloeistof in een bad dat vooraf ontgast is. Werk kort, denk aan ongeveer 30 tot 120 seconden bij matige vervuiling en een matige temperatuur. Spoel na met gedemineraliseerd water, verdring met isopropylalcohol en droog uitgebreid. Controleer na het drogen of relais nog betrouwbaar schakelen en of afstembare onderdelen hun instelling behouden hebben.
WD40 en vergelijkbare smeermiddelen laten een film achter die stof aantrekt en lekstromen kan bevorderen. Universele remmenreinigers variëren sterk in samenstelling en kunnen kunststoffen of lak aantasten. Vermijd langdurig contact met kraanwater door het achterblijven van mineralen. Gebruik tot slot geen agressieve schuurmiddelen en duw niet hard met borstels rond SMD delen of dunne sporen.
Meet voor het inschakelen of er geen kortsluiting op de voedingsrails zit en of grote elco’s niet onverwacht lage ESR of capaciteit vertonen door waterschade. Start daarna liefst met serielamp of variac om een zachte opstart te realiseren. Komt het bord goed tot leven, breng dan waar nodig een dunne beschermende coating aan op herstelde zones. Bij apparatuur met kwetsbare schermen kun je voor het schoon en krasvrij houden van het display aparte adviezen volgen, zoals in dit artikel over een MacBook scherm schoonmaken. Voor kleine connectoren en poorten kan een aanpak zoals bij een oplaadpoort schoonmaken behulpzaam zijn om veilig vuil te verwijderen.
De grootste fout is te weinig spoelen. Als je neutraliseert of met zeep werkt, spoel dan royaal met gedemineraliseerd water en verdring daarna met alcohol. Tweede fout is te snel inschakelen. Laat de print echt volledig drogen, ook onder IC’s. Mijn ervaring is dat een nacht drogen met milde luchtcirculatie veel ellende voorkomt. Tot slot werkt systematisch werken uitstekend. Reinig in vlakken, inspecteer per vlak, en documenteer je voortgang met foto’s.
Een printplaat schoonmaken is geen gokwerk wanneer je het proces beheerst opbouwt. Verwijder eerst droog vuil, reinig daarna gericht met milde middelen, spoel rijkelijk, verdring met isopropylalcohol en geef drogen de tijd. Behandel corrosie lokaal en ga zorgvuldig om met gevoelige componenten. Met deze aanpak herstel je niet alleen betrouwbaarheid, je verlengt ook de levensduur en maak je toekomstige service eenvoudiger.
Kies bij voorkeur isopropylalcohol van 90 tot 99 procent. Die verdampt snel, laat vrijwel geen residu achter en verdringt water uit krappe plekken. Veeg na met een niet pluizend doekje en herhaal tot het oppervlak streeploos opdroogt. Gebruik geen denatureerde alcohol met onbekende toevoegingen, die kunnen films of geurtjes achterlaten.
Dat kan, mits je daarna royaal spoelt met gedemineraliseerd water en afsluit met isopropylalcohol om het resterende water te verdringen. Kraanwater zelf kan mineralen achterlaten en zo lekkagepaden vormen. Houd de zeepoplossing mild en vermijd langdurig weken. Drogen doe je rustig en volledig voordat je inschakelt.
Reken bij normale dichtheid op minimaal 12 uur, bij complexe borden of waterschade liever 24 tot 48 uur. Versnel met zachte luchtcirculatie op kamertemperatuur. Vermijd hoge hitte, die kan componenten of lijmlagen aantasten. Start daarna voorzichtig op en controleer de voedingsrails vooraf.
Niet elke print is geschikt. Onderdelen zoals open relais, bepaalde potmeters, microfoons of ingegoten componenten verdragen ultrasoon reinigen vaak slecht. Als je het inzet, gebruik dan een PCB veilige vloeistof, hou de tijd kort en spoel en droog zorgvuldig na. Test mechanische delen achteraf op correcte werking.
Reinig eerst volgens de standaardmethode, verwijder daarna corrosie met een glasvezelpen of gum en tin pootjes desnoods opnieuw in. Groene koperoxide behandel je voorzichtig en bescherm je achteraf met soldeer of een dunne coating. Bij batterijlekkage neutraliseer je lokaal en spoel je altijd rijkelijk na.